De afgelopen weken is er bij gemeenten een ongemakkelijk gevoel ontstaan. Uit gesprekken blijkt dat gemeenten zich naar hun idee in het ‘oog van de storm’ bevinden. De verwachting is dat armoede en schulden zullen toenemen. Maar de aanmeldingen bij schuldhulpverlening nemen af en incassoafdelingen merken nog geen stijging van achterstanden. Deze tegenstelling geeft een ongemakkelijk gevoel. Het besef dringt door dat we in een periode zitten van forse onzekerheid. Door de groeiende onzekerheid hebben gemeenten het gevoel dat ze moeten ‘sturen in het donker’. Mede daardoor neemt de behoefte aan goede stuurinformatie en data toe. Dit bleek ook tijdens het door Purpose op 28 mei georganiseerd webinar over beleidsvorming tijdens de coronacrisis. Er was een groeiende behoefte merkbaar aan data met een voorspellende waarde. Het gaat daarbij vooral om trendmatige data die inzicht geeft in de ontwikkeling van armoede en schulden.
De tijd lijkt daarom rijp voor een dashboard over armoede en schulden, vergelijkbaar met het Covid-19 dashboard, dat door de overheid is geïntroduceerd. Dit kan de basis vormen voor gemeenten om op maandelijkse basis te sturen, scenario’s te maken en veranderingen voor te bereiden. Maar ook voor andere belanghebbenden is een dergelijk dashboard van groot belang. Een ambitieus idee? Zeker! Maar er zijn al veel databronnen die kunnen worden samengebracht. Om het mogelijk te maken is echter samenwerking, verbeeldingskracht en doorzettingsvermogen nodig. Als Purpose gaan we op korte termijn een aantal initiatieven nemen om met partners delen van het dashboard al in te vullen. We volgen daarbij een gefaseerde aanpak. Er zijn meerdere partners nodig om het dashboard mogelijk te maken. Wie helpt er mee om samen met ons deze puzzel te leggen?
Het probleem: te weinig vergelijkbare, hoogfrequente data tijdens coronacrisis bemoeilijkt sturing
Hoewel er veel informatie over armoede en schulden beschikbaar is, ontbreekt het vooral aan vergelijkbare en samenhangende data. Was de afwezigheid van betrouwbare data afgelopen jaren nog vooral irritant, in het coronatijdperk wordt dit ronduit problematisch. Overheid, maatschappelijke partners en gemeenten moeten juist in deze tijd van onzekerheid beleidsscenario’s, budgetten en benodigde formatie kunnen baseren op goede cyclische data. Die informatie ontbreekt momenteel, en wat er wel is kenmerkt zich door fragmentatie en een te lage frequentie (eenmalig of jaarlijks). Hierdoor is het moeilijk om trends en ontwikkelingen te signaleren. Daarnaast zijn er ook registratie- en definitieproblemen. Purpose voert momenteel in opdracht van Schouders Eronder een participatief onderzoek uit naar de eerste fase van schuldhulpverlening, met 6 grote gemeenten (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Tilburg, Maastricht en Almere). Het rapport van de eerste fase van dit onderzoek maakt de oorzaken van registratie- en definitieproblemen zichtbaar. Er zijn grote verschillen tussen de werkwijzen van de gemeenten. Ze werken met verschillende definities voor dezelfde begrippen en essentiële data wordt soms gedeeltelijk of niet geregistreerd. Dit maakt vergelijken en aggregeren lastig. Hierdoor is informatie onvoldoende betrouwbaar, soms betekenisloos en daardoor minder waardevol.
Wat is de wenselijkheid en haalbaarheid van een dashboard?
Het nut van dashboards is om data in samenhang, visueel weer te geven. Dit maakt interpretatie en vergelijken ook voor niet-technische mensen mogelijk, waardoor de data betekenis krijgt. Dashboards zijn wenselijk, omdat ze hoogfrequent inzicht geven in trends en patronen. Ze vormen daarbij de basis voor kwalitatief goede besluitvorming. Wanneer we erin slagen om over armoede en schulden een dashboard te produceren, dan is dit waardevol voor zowel gemeenten, schuldeisers als overheid.
Ik denk het liefst vanuit wenselijkheid, maar er zullen mensen zijn die zich afvragen hoe haalbaar dit is. Waarom zou nu wel lukken wat we al die jaren niet voor elkaar hebben gekregen? Belangrijkste reden is dat er steeds meer data is, maar dat deze niet is ontsloten, uitgelijnd en geïntegreerd. En ook de technologie om data te combineren, op te schonen en te visualiseren heeft zich de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Dit biedt kansen! Maar om een doorbraak te realiseren zijn durf, verbeeldingskracht en vooral samenwerking nodig tussen de potentiële data-partners. Als partijen bereid zijn om met andere partijen hun informatie te delen, dan is het dashboard haalbaar.
Het Covid-19 dashboard als voorbeeld
We kunnen inspiratie opdoen bij andere grote dashboard-projecten. Er zijn bijvoorbeeld zowel internationaal als in Nederland diverse interessante interactieve dashboards beschikbaar over Covid-19. Hieronder de eerste versie van het dashboard, zoals door de overheid op donderdag 4 juni gepubliceerd. Hoe mooi zou het zijn als er zo’n dashboard voor ‘armoede en schulden’ zou zijn.
Figuur 1: dashboard Rijksoverheid (https://coronadashboard.rijksoverheid.nl/)
Een dashboard waarmee we de ontwikkeling van armoede en schulden in de eigen gemeente beter zouden kunnen voorspellen zou fantastisch zijn! Het concept van het dashboard is dan ook op dit idee gebaseerd.
De voorspellende waarde van het dashboard voor armoede en schulden
We verdelen de data-elementen daarom van vroege tot late signalen, als een keten van oorzaak en gevolg. De vroege signalen hebben voorspellende waarde voor de latere signalen (de keten van armoede en schulden). Bijvoorbeeld: we kunnen aannemen dat verlies aan inkomen vooruitloopt op schulden. Vroege schulden lopen vooruit op aanmelding voor schuldhulpverlening. Hierdoor wordt het verband duidelijk tussen vroege signalen en latere gevolgen in de keten. Het volgen van de trends en ontwikkelingen van dit soort indicatoren op maandelijkse basis leert ons hoe armoede en schulden zich zullen ontwikkelen. Een dashboard moet dus patronen in de tijd en samenhang tussen indicatoren inzichtelijk maken. Als de gebruikers van het dashboard (gemeenten, centrale overheid en andere belanghebbenden) zelf kunnen navigeren op verschillende niveaus – tussen gemeenten, op wijkniveau en in de tijd – dan kunnen we het collectief leerproces hiermee gigantisch versnellen.
Figuur 2: voorbeeld van een eerste ketenmodel vroege en late signalen
Het concept dashboard zou kunnen bestaan uit de volgende onderdelen:
- Inkomstendaling – Indicatoren die wijzen op wegvallen van inkomsten (Tozo, NOW en WW). Deze indicatoren voorspellen toekomstige problemen.
- Armoede – De eerste indicatoren dat inkomstendaling meer structurele vormen aanneemt en leidt tot problemen, zoals aanmeldingen bij de Voedselbank en Bijstand
- Beginnende schulden – Beginnende schulden zijn voorspellend voor latere problematische schulden en spelen een belangrijke rol als voorspeller van intakes bij schuldhulpverlening.
- Problematische schulden – Aanmeldingen schuldhulpverlening en schuldenregelingen geven inzicht in problematische schulden (niet binnen 36 maanden op te lossen)
Wat is er al en wat is er nodig?
Er is al bijzonder veel informatie beschikbaar die ook goed bruikbaar is. Gemeenten en landelijke organisaties registreren al vrij goed hoeveel aanvragen er van maand tot maand zijn voor de tijdelijke regelingen (TOZO, TOGS), WW (UWV) en Bijstand. Ook is er al veel data beschikbaar rondom vroegsignalering bij onder andere Inforing (RIS), BKR (VPS) en wellicht ook de Nederlandse Schuldhulp Route (NSR). Daarnaast is natuurlijk de kennis en ervaring van de NVVK en de Divosa monitor en benchmark onmisbaar. Vooral samenwerking, een goed ontwerp én regie zijn nodig voor succes.
Waar te beginnen?
Het was de afgelopen jaren bij nieuwe initiatieven normaal om klein te starten als pilot. Ervaring leert dat dit vaak leidt tot geïsoleerde oplossingen, fragmentatie en opschalingsproblemen. Daar is in de coronacrisis geen tijd voor. Er is een integrale aanpak nodig. Daarom is nauwe samenwerking nodig met partijen die werken met beschikbare data. Dit zijn vooral de gemeenten zelf, maar ook organisaties zoals NVVK, Divosa, VNG, Inforing, BKR, Nibud en de Nederlandse Schuldhulp Route. Ook de incasso en deurwaardersbranche zijn potentiele partners. De samenwerking zullen we gefaseerd aanpakken. Partners kunnen gaandeweg instappen, gedurende het traject.
Purpose neemt het initiatief voor ontwikkeling van het integraal armoede- en schuldendashboard. Daarbij is het besef aanwezig dat het stapsgewijs moet worden ontwikkeld en dat samenwerking noodzakelijk is. Op 16 juni a.s. om 9.30 uur organiseren we met een aantal gemeenten een ‘try out’, waarbij we het idee van een integraal dashboard gaan bespreken. We nodigen je graag uit om als gemeente mee te denken, mee te doen of een puzzelstukje aan te dragen voor dit dashboard.
