De purpose van zorg

Michael Rutgers, sinds 2006 directeur van het Longfonds, is recent door De Dikke Blauwe uitgeroepen tot de invloedrijkste speler in de Nederlandse filantropie 2020-2021. Wij gingen met hem in gesprek over purpose in de zorg. Want wat is dat, de purpose van zorg? En wat komt daar nu van terecht? Wat zijn de grootste uitdagingen in de zorg? En – niet onbelangrijk – waar moet de zorg naartoe bewegen?  

Invloedrijkste speler in de Nederlandse filantropie 2020-2021 “vanwege zijn rol als verbinder, vernieuwer en aanjager in de wereld van goede doelen”. Een recent voorbeeld van zijn rol als aanjager van vernieuwing en verbinding is coronalongplein.nl

Wat is volgens jou de purpose van zorg? 

De purpose die ik voorsta is om zo gezond mogelijk te blijven. De zorg is er om de best mogelijke uitkomst te bereiken voor mensen: het voorkomen van ziekte en het beter maken van zieke mensen. Vanuit het belang van de burger zou vooral ingezet moeten worden op preventie, op het voorkómen van ziekte. Maar in de praktijk gebeurt dat niet. De zorg is vaak gericht op het redden van mensen als “brandende huizen”, maar we weigeren de brandmelder te installeren. 

Waarom is het zo moeilijk om die brandmelder te installeren? 

De zorg lijkt soms wel een soort melkfabriek waarin je wordt binnengerold als patiënt. Je geeft je melk af  als een koe omdat er omzet uit je gehaald wordt. En vervolgens moet je er zo snel mogelijk uit om ruimte te maken voor de volgende koe. De purpose van een ziekenhuis is natuurlijk om ons beter te maken, maar het onderliggende systeem draait om geld. Ik vind de zorg daarom een tamelijk cynische sector: we maken er als burgers veel gebruik van, maar veel dingen die we nu doen in de zorg zouden we niet hóeven doen als we puur uit zouden gaan van het belang en dus de gezondheid (in plaats van de ziekte) van de burger.  

Het onderliggende probleem is dus de manier waarop de financiering van zorg is ingericht? 

Door beslissingen in de zorg te veel te baseren op kosten en opbrengsten geven we onze burgers niet de optimale zorg. Waarom halen orthopeden nog menisci operatief weg terwijl dat volgens de richtlijnen niet het meest effectief is? Omdat ze er geld aan verdienen. Waarom zijn er zo weinig dokters die er echt op aandringen bij patiënten om te stoppen met roken? Omdat de zorg vooral gericht is op het bestrijden van de schadelijke gevolgen van gedrag, want daar wordt voor betaald. Ziekenhuizen zelf zitten in de klem bij de banken: door financiële verplichtingen aan te gaan met banken moeten ze wel omzet genereren. Ook  zorgverzekeraars hebben weinig grip op de zaak: zij zijn er voor het beperken van financiële risico’s van de burger en van het systeem.   

Er is zo te horen veel mis met de zorg… 

Je zou bijna denken dat ik niets goed vind, maar dat is ook weer niet zo. De curatieve zorg is van goede kwaliteit, er zijn beperkte wachtlijsten en we hebben moderne ziekenhuizen. Maar veel interessanter en relevanter zijn mooie innovatieve initiatieven zoals Vitaal Vechtdal, waar echt verschil gemaakt wordt voor gezondheid. Daar moeten we van leren om het ook in andere regio’s toe te passen. Dus ja, ik ben hier en daar cynisch, maar ik zeg niet dat het onmogelijk is om ziekte te voorkomen. We moeten de krachten bundelen en van preventie gezamenlijk onze topprioriteit van maken. 

Als je naar de toekomst kijkt, welke oplossingen zie jij dan om de purpose van zorg wél te bereiken? 

Denklijn 1: leg verbinding met het sociale domein

Veel medische problemen hebben een sociale oorsprong, zoals armoede en prijsbeleid. Ongezonde producten zijn het goedkoopst, dus we moeten nadenken over het invoeren van een suikertaks, een vettaks en een zouttaks. In het buitenland zijn er al veel goede voorbeelden te vinden. In IJsland is beleid gevoerd om over het hele land opblaasbare sportplekken te creëren. Iedereen sport daar vanaf jonge leeftijd, daarom is het voetbalteam ook zo goed. Twintig jaar geleden waren IJslandse jongeren de grootste drugsgebruikers en drinkers van Europa, nu is dat totaal veranderd. In Engeland is een suikertaks ingevoerd, dat werkt fantastisch. Dus het kan echt, met goed beleid.  

Denklijn 2: richt je specifiek op risicogroepen

Er moet meer aandacht komen voor het voorkomen van ziekte bij risicogroepen: ouderen, mensen met overgewicht, mensen die roken. Er bestaat al een gezondheidscheck van Niped, maar dokters mogen dat niet aanbieden als de patiënt er niet om vraagt. De verzekeraar vergoedt het anders niet. Dat is raar, als je een instrument hebt dat goed werkt. We zien bij de COPD–risicotest dat het werkt: je stelt een aantal vragen en je kan iemand vroeg in het ziekteproces naar een zorgverlener toesturen die begeleiding geeft om erger te voorkomen. Dat moet je institutionaliseren. Of breid de Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI) die nu wordt ingezet bij obesitas meteen uit naar andere leefstijl-gerelateerde ziektegebieden gebieden. De instrumenten zijn er, de wil nog niet. Ik denk dat er veel te bereiken is op dat terrein. 

Denklijn 3: geen ziekenhuizen maar gezondheidshuizen

We moeten het ziekenhuis ombouwen naar een gezondheidshuis: een plek waar je geholpen wordt om gezond te blijven, specifiek gericht op de risicogroepen. Als het mis gaat word je alsnog verwezen naar “de werkplaats” om je op te lappen. Vanuit de werkplaats worden patiënten overgeplaatst naar herstel– of zorghotels, waar je de patiënt kan monitoren. Het ziekenhuis is eigenlijk een slecht hotel: je krijgt slecht eten, je slaapt nog te vaak met andere mensen op één zaal in een slecht bed, je pikt er makkelijk een andere ziekte op… Het ziekenhuis is vooral ingericht vanuit de functie van de zorgverlener, te weinig vanuit de burger of patiënt.  

Denklijn 4: financier preventie regionaal

Richt regionale vereveningsfondsen op vanuit de premiemiddelen van zorgverzekeraars en bijdragen van lokale bedrijven en gemeenten om preventie in te richten. Met een regiogerichte aanpak ligt de financiële prikkel alweer anders. Het gaat mij erom dat verzekeraars, gemeenten en bedrijven samen moeten kunnen werken om goede preventie op de hele bevolking los te laten, niet alleen op de eigen klanten. Dat mogen verzekeraars nu nog niet doen, daar mogen ze premiemiddelen niet voor gebruiken. Dus er moet eerst een wettelijke  basis komen om dit te mogen doen. 

Purpose viert dit jaar haar 10-jarig bestaan. Welk advies wil jij meegeven voor de komende tien jaar? 

Think big and start small. Wat is jullie ‘big hairy audacious goal’? Toen ik begon bij het Longfonds heb ik iedereen gevraagd: aan welk sociaal of medisch onrecht erger jij je nu echt en wat zou je met deze organisatie nou echt willen aanpakken?? Vanuit een grote visie kunnen jullie echt verschil maken. Helemaal omdat jullie acteren op het snijvlak van het sociale en zorgdomein. Jullie komen dicht bij de mensen waar het om gaat. Social enterprise is een heel effectief model, waarin je business kan combineren met sociale doelen.