#Blogs

Wat is de grootste oorzaak van de schuldenproblematiek?

08-01-2020

Frank van Jeveren, Thijs Bodmer

– Een verkenning – 

 

Het houdt mij al langere tijd bezig: wat zijn de meest voorkomende oorzaken waardoor mensen in de schulden terechtkomen? Wie het maar wil horen stel ik deze vraag. Tot nu toe krijg ik hypothesen en deels verklarende antwoorden, maar vind ik nog geen uitgebreide studie met heldere cijfermatige antwoorden. En dat vind ik zorgwekkend.

Als we de grootste oorzaken van de schuldenproblematiek niet goed kennen, richten we ons dan wel op de juiste oplossing?

Moeten we mensen nou coachen, opleiden en werk aanbieden? Of juist nieuw gedrag aanleren en een basisinkomen geven? Moeten we ze belonen of misschien toch straffen? Keuze genoeg, maar zonder goed inzicht in de grondoorzaken komen nieuwe initiatieven moeilijker van de grond. Zo was ik een half jaar geleden bij een presentatie van Buddy Payment, een app voor zelfstandig budgetbeheer. Uit de zaal kwam o.a. de vraag: leuk idee, maar werkt dit ook voor mensen met verslaving? En wat doe je nu eigenlijk als mensen toch gewoon te veel geld besteden bij de Wehkamp? Werkt buddy dan nog steeds? Dit zijn goede vragen, maar kunnen onbedoeld verlammend werken en het enthousiasme voor het nieuwe idee neerslaan. Terwijl helemaal niet duidelijk is hoeveel mensen te maken hebben met verslaving of hoeveel met schulden door de Wehkamp. Misschien zijn het er wel relatief weinig en doen deze vragen er minder toe.

 

In mijn ideale wereld kunnen we dus veel beter aangeven hoeveel procent van de mensen in de schulden komen door verslaving of door postorderbedrijven. Ook de politiek zou gebaat zijn bij cijfers om hen te helpen meer richting te geven aan oplossingen. Deze week bracht minister Hoekstra in beeld dat webwinkels meer moeten doen tegen schulden. Goed initiatief, maar ook hier is de vraag: is dit het grootste probleem dat aangepakt moet worden? Uit de sector hoor ik namelijk vaak dat het incassobeleid van de overheid een veel groter probleem vormt.

Vooralsnog zijn er nog te weinig harde cijfers beschikbaar. Toegegeven, het is een enorm groot, grijs en complex gebied. Want aan schulden liggen vaak meerdere oorzaken ten grondslag. Toch zou het mogelijk moeten zijn om met basiscijfers meer inzicht te krijgen.

Oorzaak schuldenproblematiek opgedeeld in vier centrale vragen en hypothesen

Natuurlijk is er al veel onderzoek naar schuldenproblematiek gedaan. Daarom heb ik een poging gedaan het probleem te ontrafelen in vier vragen, drie antwoorden en een hypothese voor de grootste oorzaak.

De laatste drie vragen hebben allemaal te maken met het oplossen van schulden (curatie). De issues die daarbij spelen lijken wel redelijk in beeld. Echter, de eerste vraag richt zich op de oorzaak (en dus preventie). Dit lijkt dus onbekend terrein. Er zijn weliswaar verschillende modellen beschikbaar die een categorisering geven van verschillende oorzaken van schulden (De Greef 1992 en Boorsma 1994). Deze geven echter geen inzicht in wat de grootste oorzaak is.

Hypothese: Mensen zijn steeds slechter in staat om plotselinge inkomensterugval of grote kostenposten op te vangen

Tijdens ons laatste onderzoek naar stabilisatie spraken we 45 cliënten. Gedreven door mijn nieuwsgierigheid in dit onderwerp heb ik 45 cliënten gecodeerd op de achterliggende oorzaak. Daar komen een paar interessante conclusies uit:

  1. De meest opgegeven redenen zijn een plotselinge inkomensterugval (65% van de ondervraagden) of een plotselinge kostenpost (45%). Opvallend bij deze laatste is dat ongeveer 25% van alle ondervraagden aangeeft dat dit komt door fouten of naheffingen van de belastingdienst.
  2. 35% geeft achterliggende problematiek als oorzaak aan. Opvallend hierbij is dat ongeveer 10% (bijna de helft van deze groep) aangeeft dat dit te maken heeft een ex-partner.
  3. Slechts 25% geeft aan dat ze zelf te weinig kennis en vaardigheden hebben voor een goed financieel huishouden.

 

Natuurlijk is dit geen harde wetenschap. De steekproef van 45 cliënten uit schuldhulpverlening is waarschijnlijk niet erg representatief. Bovendien zal niemand snel toegeven zelf te weinig kennis en vaardigheid te hebben om een goed financieel huishouden te voeren. Ik wil er vooral mee illustreren dat een dergelijk, goed gefundeerd onderzoek ons kan helpen om meer inzicht te krijgen in waar we onze energie op in moeten richten.

 

Preventie – Hoe krijg je mensen aan het sparen die het zelf moeilijk kunnen?

Maar als ik dan toch even doorredeneer. Stel dat het zo is, dat de meeste mensen in schulden komen doordat ze een plotselinge inkomensterugval hebben of kostenpost. Moeten we mensen dan niet helpen met het aanleggen van een buffer?

 

Even uitzoomen naar het grotere plaatje.

 

In een gesprek met Lector Roeland van Geuns beschreef hij de volgende trends in de maatschappij. Vóór de crisis kwamen mensen in een schuldsituatie door overbesteding en consumptieve kredieten.  De afgelopen jaren wordt de schuldproblematiek complexer en structureler van aard. Dit heeft te maken met het feit dat een grote groep mensen moeilijk rond kan komen. Het aantal mensen dat voldoet aan het niet-veel-maar-toereikend criterium ligt volgens het SCP rond de 900.000 mensen [1]. Deze mensen hebben maar weinig spaargeld. Volgens het Nibud hebben 2,5 miljoen mensen te weinig spaargeld [2] en 35% van de mensen heeft geen potje voor onvoorziene uitgaven op de korte termijn. In zijn algemeenheid spaart Nederland weliswaar veel, maar dit zit in pensioenen of stenen [3]. Maar dat geldt dus niet voor de eerdergenoemde groep, die simpelweg vaak niet kan sparen.

 

En dat terwijl de tijden steeds onzekerder worden. Het aantal flexibele werknemers is de afgelopen vijftien jaar toegenomen van 1,1 miljoen naar bijna 2 miljoen [4]. Bovendien trekt de overheid zich steeds verder terug en biedt steeds minder inkomenszekerheid.

 

Kortom, er lijken steeds meer mensen te zijn die geen buffer (kunnen) opbouwen voor een mogelijke tegenslag terwijl de risico’s daarop juist toenemen. Deze mensen zouden eigenlijk een kei in financieel beheer moeten zijn om elk dubbeltje om te moeten draaien en te kunnen sparen om een buffer aan te leggen. En als extra risicofactor blijken dit ook vaak de mensen te zijn die hier juist niet zo goed in zijn.

 

Macrocijfers ondersteunen de hypothese dus. Mocht je deze hypothese omarmen, dan is de kernvraag voor een mogelijke oplossing: Hoe krijg je mensen aan het sparen die dit zelf moeilijk kunnen omdat ze de middelen en/of de vaardigheid niet hebben?

Actie vs onderzoek?

Mocht je er nu van overtuigd zijn dat het gebrek aan buffering en spaargeld de grootste oorzaak van schuldenproblematiek is, dan heb ik mijn doel toch nog niet bereikt. Ik wilde namelijk aantonen dat goed begrip van de problematiek essentieel is voor het vinden van de juiste oplossing. Daarom pleit ik alsnog voor uitvoering van goed gefundeerd onderzoek naar de grootste oorzaak van schuldenproblematiek.

 

Tot die tijd is het woord aan pragmatici: laten we vooral veel proberen en kijken wat werkt. Het voelt als schieten met hagel. We hebben nu alleen nog niets beters.

Meer weten?

Neem voor meer informatie contact op met Purpose.

Contact

Wij geloven in gelijke kansen voor iedereen. Ongeacht waar je wieg heeft gestaan. Ook al wonen we in een welvarend land, we zien maatschappelijke uitdagingen. Daar willen we oplossingen voor bieden.

Anders denken.
Anders doen.