#Blogs

Sociaal incasseren de norm: mogen schuldeisers in de toekomst gezinnen blijven afsluiten?

21-05-2024

In deze blogreeks reflecteert Dick-Jan op actuele maatschappelijke ontwikkelingen. In deze eerste blog: de impact van en het handelingsperspectief bij afsluiten.

Sociaal incasseren: mogen schuldeisers in de toekomst gezinnen blijven afsluiten?

Waterbedrijven en andere vaste lasten leveranciers realiseren zich soms onvoldoende wat de effecten zijn van afsluiting van water op het leven van gezinnen. Een uitspraak van het Gerechtshof verplicht leveranciers om meer rekening te houden met het belang van kinderen. Deze uitspraak kan in de toekomst gevolgen hebben voor alle leveranciers van eerste levensbehoeften.

Het Gerechtshof Den Haag heeft op 19 maart 2024 een baanbrekende uitspraak gedaan in een zaak die werd aangespannen door o.a. ‘Defense for Children’. Deze uitspraak verplicht waterbedrijven om gezinnen met minderjarige kinderen te voorzien van voldoende water, conform de normen van de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO).

Hoewel een volledig verbod op afsluiting werd afgewezen, stelde het Hof dat kinderen een meer centrale rol moeten krijgen in de besluitvorming rond afsluitingen. Indien er toch tot afsluiting wordt overgegaan, moeten waterbedrijven zorgen dat kinderen per dag toegang hebben tot ten minste 50-100 liter water.

De impact van deze beslissing reikt mogelijk verder dan alleen waterbedrijven. Het kan een precedent scheppen dat invloed heeft op andere leveranciers van essentiële diensten zoals energie, zorg en huisvesting. Elk van deze diensten kent aan het einde van het incassoproces namelijk een fase van escalatie. Deze kan grote maatschappelijke gevolgen kan hebben, zoals dakloosheid of gezondheidsproblemen.

De uitspraak van het Hof heeft al geleid tot beleidswijzigingen bij andere waterbedrijven en zou ook invloed kunnen hebben op hoe andere vaste lastenleveranciers omgaan met wanbetaling, vooral in gezinnen met kinderen. Deze bedrijven proberen escalaties vaak te voorkomen door sociaal incasseren te bevorderen, waarbij rekening wordt gehouden met de sociale en economische omstandigheden van de betrokkenen.

Beseffen we wel wat de gevolgen zijn voor gezinnen met kinderen, als ze worden afgesloten van één van de eerste levensbehoeften? Zie hierbij een uitspraak van een getroffen ervaringsdeskundige:

“Het leven zonder water is heel zwaar. Na zes weken is mijn huis al behoorlijk vervuild, omdat afwassen, dweilen en schoonmaken niet meer gaat. Ik kan thuis niet meer naar het toilet omdat ik niet kan doortrekken, mijn kleding en beddengoed kan ik niet meer wassen en ikzelf raak ook steeds meer vervuild.”
Ervaringsdeskundige Radar forum

Deze juridische ontwikkeling nodigt uit tot een bredere discussie over de rol van de overheid en de private sector in het bieden van basisvoorzieningen, en roept vragen op over de grenzen van zelfbeschikking en de bescherming van kwetsbare burgers in de samenleving. Het onderzoek naar alternatieve incassomaatregelen, zoals saneringskredieten, is een essentiële volgende stap in het waarborgen van de basisrechten van kinderen en het voorkomen van ernstige maatschappelijke gevolgen van afsluitingen.

Alternatieve oplossingen

Wat is het alternatief als je als schuldeiser niet meer mag afsluiten? Momenteel is het zo dat waterbedrijven de gegevens van mensen die voor een afsluiting staan, doorgeven aan schuldhulpverlening. Maar gezinnen moeten deze hulp wel zelf accepteren, wat gezinnen vaak weigeren. Als ze het wel accepteren, dan is er vaak een wachtlijst. Bij een weigering is afsluiting het gevolg, wat directe consequenties heeft voor de kinderen. In hoeverre is dat in zo’n geval ook de ouders te verwijten? Durven we als samenleving deze hulpverlening af te dwingen? Of gaat dit in tegen het principe van zelfbeschikking? Als we budgetbeheer of bewind zouden kunnen afdwingen, dan zou afsluiting wellicht niet meer nodig zijn. Alles hangt daarbij wel af van het mensbeeld en de visie op het recht van mensen op autonomie, in balans met de zorgplicht en rol van private partijen en de overheid.

Een van de andere mogelijkheden is om de incasso te laten verrichten door de overheid, waarbij de uitstaande schuld zou kunnen worden omgezet in een saneringskrediet. Zou de overheid het incassorisico daarmee kunnen overnemen van de vaste lasten partijen, om zo afsluiting te voorkomen? Hiermee kan afsluiting, gedwongen verkoop of huisuitzetting worden voorkomen. Daarmee worden de basisrechten van kinderen gewaarborgd. Zou deze manier van werken voor alle vaste lasten categorieën kunnen werken? Wat doet dit met het betaalgedrag van burgers? Willen we dat de overheid hier een rol in pakt, of moet dit bij de markt blijven? Dit roept zowel politieke, praktische als ethische vragen op. Maar het is in elk geval de moeite waard om verder te onderzoeken. Dit in het belang van gezinnen, maar vooral in het belang van de betrokken kinderen.